शक्तीपीठांची संकल्पना देवी सतीच्या दंतकथेवर आधारित आहे. भगवान विष्णूने आपल्या सुदर्शन चक्राने देवी सतीच्या मृतदेहाचे ५१ तुकडे केले. हे तुकडे पृथ्वीवर वेगवेगळ्या ठिकाणी पडले आणि ते पवित्र स्थळे शक्तीपीठे म्हणून ओळखली जाऊ लागली. प्रत्येक शक्तीपीठ सतीच्या शरीराच्या विशिष्ट भागाशी जोडलेले आहे, जे दैवी स्त्री शक्तीचे प्रतीक आहे. हिंदू पौराणिक कथांमधील देवी सतीबद्दल जाणून घ्या.
पौराणिक कथा
देवी सती ही भगवान शिवाची पहिली पत्नी आणि राजा दक्ष यांची कन्या होती. राजा दक्षाने एक यज्ञ आयोजित केला आणि त्यात सती व शिवाला आमंत्रित केले नाही. सती वडिलांच्या यज्ञासाठी गेली असता, तिचे वडील आणि वडीलधारे शिवजींचा खूप अपमान करत होते. वडिलांनी केलेला अपमान सहन न झाल्यामुळे, सतीने यज्ञाच्या अग्निमध्ये उडी घेऊन आत्मदहन केले. शिवाने सतीचा मृतदेह उचलून तांडव नृत्य सुरू केले. जगाला वाचवण्यासाठी भगवान विष्णूंनी आपले सुदर्शन चक्र पाठवले, ज्यामुळे सतीच्या शरीराचे ५१ तुकडे झाले. या तुकड्यांच्या विविध ठिकाणी पडल्याने त्या शक्तीपीठे म्हणून प्रसिद्ध झाल्या, जी आज पवित्र तीर्थस्थळे आहेत.
देवीची ५१ शक्तिपीठे कोणती?
- कामाख्या : आसाममधील गुवाहाटी येथे असलेल्या या मंदिरात देवी सतीच्या योनीची पूजा केली जाते .
- अवंती / महाकाली देवी : मध्य प्रदेशातील उज्जैन शहरातील शिप्रा नदीच्या काठाजवळील भैरव पर्वतावर हे तीर्थक्षत्र आहे.
- ललिता / प्रयाग शक्तिपीठ : अलाहाबाद शहरातील संगम समुद्रकिनाऱ्यावर हे तीर्थक्षत्र आहे. या शक्तिपीठाला ललिता आणि प्रयाग मंदिर, असेही म्हणतात.
- विशालाक्षी / मणिकर्णिका : उत्तर प्रदेशातील काशी येथील मणिकर्णिका घाटावर हे तीर्थक्षत्र आहे. विशालाक्षी गौरी मंदिर म्हणूनही ते ओळखले जाते.
- भबानीपूर शक्तिपीठ / अपर्णा : बांगलादेशमध्ये असलेले भबानीपूर शक्तिपीठ हे देवी अपर्णेला समर्पित आहे.
- करवीरनिवासिनी महालक्ष्मी : महाराष्ट्रातील कोल्हापूर जिल्ह्यात हे शक्तिपीठ आहे.
- भवानी – चंद्रनाथ मंदिर : बांगलादेशातील हे शक्तिपीठ डोंगरावर वसलेले आहे.
- त्रिस्रोता भ्रामरी शक्तिपीठ : बंगालमधील सालबारी गावातील त्रिस्रोता भ्रामरी शक्तिपीठ आहे.
- सप्तशृंगी : महाराष्ट्रातील नाशिक जिल्ह्यात वणी येथे सप्तश्रृंगी देवीचे शक्तिपीठ आहे.
- प्रभास – चंद्रभागा : गुजरातमधील जुनागढ जिल्ह्यातील सोमनाथ मंदिराजवळ हे शक्तिपीठ आहे.
- छिन्नमस्तिका : हिमाचल प्रदेशातील उना जिल्ह्यात स्थित हे शक्तिपीठ आहे.
- दक्षायणी : तिबेटमध्ये असलेल्या मानसरोवराजवळ मातेचे हे शक्तिपीठ स्थित आहे.
- गंडकी चंडी – मुक्तिनाथ मंदिर : मुक्तिनाथ शक्तिपीठ नेपाळमध्ये गंडकी नदीच्या काठावर पोखरा नावाच्या ठिकाणी आहे.
- मणिबंध शक्तिपीठ : मणिबंध, ज्याला मणिवेदिका शक्तिपीठ आणि गायत्री मंदिर म्हणूनही ओळखले जाते, हे राजस्थानातील अजमेरपासून ११ किमी अंतरावर आहे.
- इंद्रक्षी/ नागपूशनी /भुवनेश्वरी : श्रीलंकेतील त्रिंकोमाली येथे हे शक्तिपीठ आहे.
- यशोरेश्वरी / जेशोरेश्वरी : बांगलादेशातील खुलना जिल्ह्यातील ईश्वरीपूर येथील यशोर येथे हे शक्तिपीठ आहे.
- तुळजापूर भवानी : महाराष्ट्रातील उस्मानाबाद जिल्ह्यात हे शक्तिपीठ आहे.
- ब्रजेश्वरी देवी मंदिर /जयदुर्गा : ब्रजेश्वरी देवी मंदिर हिमाचल प्रदेशातील कांगडा येथे हे शक्तिपीठ आहे. येथे देवीची जयदुर्गा म्हणून आणि भगवान शिवाची अभिरू म्हणून पूजा केली जाते.
- नारटियांग दुर्गा मंदिर : मेघालयातील जैंतिया टेकडीवर नारटियांग शक्तिपीठ आहे. येथे देवी माता सतीची जयंती म्हणून आणि भगवान शिव यांची कृमाशिश्वर म्हणून पूजा केली जाते.
- युगंड्य मंदिर / क्षीरग्राम : पश्चिम बंगालमधील वर्धमान जिल्ह्यात शक्तिपीठ आहे. त्याला क्षीरग्राम शक्तिपीठ, असेही म्हणतात.
- कलमाधव / देवी काली : मध्य प्रदेशातील अमरकंटक येथील कलामाधव मंदिरात शोन नदीजवळ हे शक्तिपीठ आहे.
- कालीघाट काली मंदिर / कालिका : पश्चिम बंगालमधील कोलकाता शहरातील कालीघाट येथे हे शक्तिपीठ आहे.
- कंकालेश्वरी : पश्चिम बंगालमधील बीरभूम जिल्ह्यातील बोलपूर स्टेशनपासून १० किमी ईशान्येस असलेल्या कंकलीतला, कोप्पई नदीच्या काठावर देवीला स्थानिक पातळीवर कंकलेश्वरी म्हणून ओळखले जाते.
- विभाश / कपालिनी : पश्चिम बंगालमधील पूर्व मेदिनीपूर जिल्ह्यात हे शक्तिपीठ आहे. हे कोलकात्यापासून सुमारे ९० किलोमीटर अंतरावर आहे आणि बंगालच्या उपसागराजवळ रूपनारायण नदीच्या काठावर वसलेले आहे.
- हिंगलाज – कोट्टारी : हिंगला किंवा हिंगलाज शक्तिपीठ हे पाकिस्तानातील बलुचिस्तान येथे आहे. येथे माता सतीचे डोके पडले होते.
- रत्नावली – कुमारी : बंगालमधील हुगळी जिल्ह्यातील खानकुल-कृष्णनगर हे शक्तिपीठ आहे.
- श्री शैल – महालक्ष्मी/ भैरब ग्रीबा शक्तिपीठ : बांगलादेशातील सिल्हेट जिल्ह्याजवळील शैल नावाच्या ठिकाणी हे शक्तिपीठ आहे, जे शहरापासून २० किमी अंतरावर आहे.
- अमरनाथ/ महामाया : काश्मीरमधील पहलगाम जिल्ह्याजवळ हे आहे. या शक्तिपीठाला महामाया म्हणून ओळखले जाते.
- महाशिरा शक्तिपीठ/कपाली/ गुह्येश्वरी मंदिर : नेपाळमधील पशुपतिनाथ हे शक्तिपीठ आहे. हे गुह्येश्वरी मंदिर म्हणून प्रसिद्ध आहे.
- बकरेश्वर मंदिर, बीरभूम : हे मंदिर बांगलादेशातील बीरभूम जिल्ह्यात पाफ्रा नदीच्या काठावर आहे.
- महिषमर्दिनी शिवहरकरय (करवीपूर) : पाकिस्तानातील सुक्कुर स्टेशनजवळ कराची येथे हे आहे.
- उजनी शक्तिपीठ श्री मंगलचंडी मंदिर : बंगालमधील वर्धमान जिल्ह्यातील उजनी येथे हे शक्तिपीठ आहे.
- नंदिकेश्वरी मंदिर, सैंथिया : पश्चिम बंगालमधील बीरभूम जिल्ह्यात हे शक्तिपीठ आहे. स्थानिक रेल्वेस्थानकापासून ते फक्त १० मिनिटांच्या अंतरावर आहे.
- सुचिंद्रम मंदिर /शुची / नारायणी : तमिळनाडूमधील कन्याकुमारी-तिरुवनंतपुरम मार्गावर हे शक्तिपीठ आहे.
- अट्टाहास, फुल्लरा देवी : पश्चिम बंगालमधील अट्टाहास ठिकाणी हे शक्तिपीठ आहे.
- रकिणी / गोदावरी तीर : आंध्र प्रदेशातील राजमुंद्री प्रदेशात गोदावरी नदीच्या काठावर असलेल्या कोटीलिंगेश्वरावर हे शक्तिपीठ आहे.
- सर्वाणी-कन्याश्रम : तमिळनाडूतील शक्तिपीठाला कन्याश्रम याला कालिकाश्रम किंवा कन्याकुमारी शक्तिपीठ, असेही म्हणतात.
- सावित्री/ भद्रकाली शक्तिपीठ : हे शक्तिपीठ हरियाणातील कुरुक्षेत्र जिल्ह्यात आहे.
- रामगिरी – शिवानी शक्तिपीठ : उत्तर प्रदेशातील चित्रकूटजवळील रामगिरी येथे आहे.
- श्रीपर्वत – श्रीसुंदरी : काश्मीरच्या लडाख प्रदेशात हे शक्तिपीठ आहे. जुलै ते सप्टेंबर हा रस्तामार्गे जाण्यासाठी सर्वोत्तम काळ मानला जातो.
- ज्वालाजी / सिद्धिदा (अंबिका) : हिमाचल प्रदेशातील या शक्तिपीठाला ज्वालाजी स्थान म्हणतात. हे हिमाचल प्रदेशातील कांगडा खोऱ्यापासून ३० किमी दक्षिणेस, धर्मशाळेपासून ६० किमी अंतरावर आहे .
- सुगंधा शक्तिपीठ / सुनंदा : सुगंधा शक्तिपीठ हे देवी सुनंदा यांना समर्पित मंदिर आहे. ते बांगलादेशच्या उत्तरेस १० किमी अंतरावर असलेल्या बुलिसालच्या शिखरपूर गावात आहे.
- त्रिपुरा सुंदरी मंदिर / त्रिपुरेश्वरी मंदिर : त्रिपुरातील उदयपूरजवळील राधाकिशोरपूर येथे हे शक्तिपीठ आहे.
- त्रिपुरमालिनी / श्री देवी तालाब मंदिर : देवी तालाब हे पंजाबमधील जालंधर छावणीजवळ आहे.
- कात्यायनी शक्तिपीठ : उत्तर प्रदेशातील मथुरा जिल्ह्यातील वृंदावन तहसीलमध्ये हे शक्तिपीठ आहे.
- मिथिला शक्तिपीठ : बिहार, भारत-नेपाळच्या सीमेवर जनकपूर रेल्वेस्थानक दरभंगाजवळ स्थित आहे.
- रेणुका मंदिर, माहूर : महाराष्ट्रातील नांदेड जिल्ह्यात हे शक्तिपीठ आहे.
- विमला / किरीटेश्वरी मंदिर : पश्चिम बंगालमधील मुर्शिदाबाद जिल्ह्यातील किरीटकोना गावाजवळ हे शक्तिपीठ आहे.
- बिराजा मंदिर / बिरीजा क्षेत्र : हे भारताच्या ओडिशा राज्यातील जाजपूर येथील सुंदर मंदिरांपैकी एक आहे.
- श्री अंबिका शक्तिपीठ /विराट : राजस्थानातील भरतपूर येथील विराट येथे हे शक्तिपीठ आहे.
- माँ नर्मदा मंदिर / शोणा शक्तिपीठ : मध्य प्रदेशातील अमरकंटक जिल्ह्यात असलेल्या नर्मदेच्या उगमस्थानी हे शक्तिपीठ आहे.
(टीप : वरील सर्व बाबी MP मराठी Breaking केवळ माहिती म्हणून वाचक-प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचवत आहे. यातून MP मराठी Breaking कोणताही दावा करत नाही.)