आज 08 ऑगस्ट, महाराष्ट्राच्या काही भागात विशेष म्हणजे कोकणात नारळी पौर्णिम किंवा श्रावणी पौर्णिमेचा मोठा उत्साह पाहायला मिळतो. नारळी पौर्णिमा हा महाराष्ट्रातील समुद्रकिनारी वसलेल्या समाजासाठी, विशेषतः कोळी समाजासाठी, अत्यंत पवित्र व आनंदाचा सण आहे. श्रावण महिन्याच्या पौर्णिमेला हा सण साजरा केला जातो. या दिवशी पावसाळ्याची तीव्रता कमी होऊन समुद्र हळूहळू शांत होऊ लागतो. त्यामुळे मच्छीमारांच्या मासेमारीच्या हंगामाची सुरुवात या दिवसापासून होते. नारळी पौर्णिमेला समुद्र देवतेची पूजा करून समुद्रात नारळ अर्पण करण्याची जुनी परंपरा आहे. कोळी बांधव या दिवशी आपली नौका सजवतात, नवे जाळे वापरण्यास सुरुवात करतात आणि नव्या हंगामाच्या भरभराटीसाठी प्रार्थना करतात.
कोकणात नारळी पौर्णिमेचा उत्साह
महाराष्ट्राच्या कोकण किनारपट्टीवर हा सण मोठ्या उत्साहात साजरा होतो. मुंबई, रायगड, रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग या जिल्ह्यांमध्ये मच्छीमार कुटुंबे पहाटेपासून सणाच्या तयारीत व्यस्त असतात. नौकांना रंगीबेरंगी झेंडे, फुले आणि शोभेच्या वस्तूंनी सजवले जाते. सकाळी सर्वजण स्नान करून पारंपरिक पोशाख घालतात. नारळावर कुंकू-हळदीचा टिळा, अक्षता लावून, फुलं व अगरबत्तीसह समुद्रकिनारी नेले जाते. समुद्राच्या लाटांमध्ये नारळ अर्पण करताना समुद्र देवतेला नम्र प्रार्थना केली जाते. “आमच्या होड्या सुरक्षित ठेव, चांगली मासळी मिळू दे आणि आमच्या कुटुंबांचा उदरनिर्वाह सुखाचा होऊ दे.”
धार्मिक नव्हे तर सांस्कृतिक महत्व
या सणात नारळाला विशेष महत्त्व आहे. नारळ पवित्रतेचे आणि शुभत्वाचे प्रतीक मानले जाते. त्यातील पाणी शुद्धतेचे द्योतक आहे, तर कठीण शेंडा दृढतेचे प्रतीक आहे. नारळातील तीन डोळे ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश या त्रिमूर्तींचे प्रतीक मानले जातात. समुद्राला नारळ अर्पण करण्यामागे श्रद्धा अशी की, त्यामुळे समुद्राच्या रौद्र रूपावर नियंत्रण राहते आणि मच्छीमारांना प्रवास व कामात अडथळे येत नाहीत.
नारळी पौर्णिमा केवळ धार्मिक नसून सांस्कृतिक उत्सवही आहे. समुद्रकिनाऱ्यांवर या दिवशी लोकनृत्य, पारंपरिक कोळी गीतं, नौका शर्यती आणि सामूहिक जेवणाचा कार्यक्रम होतो. यामुळे गावागावात एकतेची भावना दृढ होते. महिलावर्ग नारळ वापरून विविध गोड पदार्थ बनवतो. नारळाची करंजी, मोदक, खीर, लाडू हे त्यातील खास पदार्थ. पूजा झाल्यानंतर काही ठिकाणी मासळीचे विशेष जेवणही केले जाते.
आज भगवान शंकरांची पूजा करा!
आज या श्रावण पौर्णिमेला भगवान शंकरांची पूजा करणे शुभ मानले जाते. श्रावण महिना हा शिवभक्तांसाठी खास पवित्र मानला जातो. या दिवशी भक्त मंडळी शिवलिंगावर पाणी, दूध, बिल्वपत्र, धतूरा अर्पण करून प्रार्थना करतात. श्रावण पौर्णिमेला केलेली शिवपूजा मनोकामना पूर्ण करणारी, पापांचा नाश करणारी आणि आयुष्य, आरोग्य, संपत्ती वाढवणारी मानली जाते. या दिवशी ओम नमः शिवाय या मंत्राचा जप विशेष फलदायी मानला जातो. भगवान शंकरांच्या कृपेने जीवनात शांतता, समृद्धी आणि सुख लाभते, अशी श्रद्धा आहे. त्यामुळे आजचा दिवस भक्तीभावाने शिवपूजेसाठी उत्तम मानला जातो.
नारळी पौर्णिमा आणि रक्षांबधन
हा दिवस महाराष्ट्रातील इतर भागातही महत्वाचा आहे कारण श्रावण पौर्णिमेला रक्षाबंधन सणही साजरा केला जातो. बहिणी भावाला राखी बांधून त्याच्या दीर्घायुष्याची व सुरक्षिततेची प्रार्थना करतात. त्यामुळे या दिवशी धार्मिक, सामाजिक आणि कौटुंबिक बंध अधिक मजबूत होतात. ग्रामीण भागात काही ठिकाणी श्रावण पौर्णिमेला भगवान शिवाची व नदी-तलावांची पूजा करण्याची परंपराही आहे.
अशा प्रकारे, नारळी पौर्णिमा हा महाराष्ट्राच्या किनारपट्टीसाठी केवळ सण नाही, तर आयुष्याचा अविभाज्य भाग आहे. समुद्राशी जोडलेली उपजीविका, परंपरा, श्रद्धा आणि उत्साह यांचे सुंदर मिश्रण या सणात दिसते. पिढ्यान् पिढ्या चालत आलेली नारळ अर्पण करण्याची परंपरा आजही तितक्याच भक्तीभावाने पाळली जाते आणि हा दिवस कोळी बांधवांसाठी नव्या आशा, नव्या स्वप्नांचा आरंभ ठरतो.
