२०२५ च्या नोबेल पुरस्कारांची घोषणा आज (सोमवार) सुरू झाली. स्वीडनमधील स्टॉकहोम येथील कॅरोलिन्स्का इन्स्टिट्यूटमध्ये त्याची सुरुवात झाली, जिथे समितीने प्रथम या वर्षीच्या वैद्यकीय क्षेत्रातील विजेत्यांची नावे जाहीर केली. वैद्यकीय क्षेत्रात दिला जाणारा हा पुरस्कार अधिकृतपणे शरीरक्रियाविज्ञान किंवा वैद्यकशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार म्हणून ओळखला जातो. नोबेल पुरस्कार विजेत्याला काय मिळते ते जाणून घेऊया. पदक, पैसा आणि सुविधांव्यतिरिक्त… त्यांना नेमके काय दिले जाते?
नोबेल पारितोषिक कोणी सुरू केले?
नोबेल पारितोषिक हा जगातील सर्वात प्रतिष्ठित सन्मान मानला जातो. त्याचे प्राप्तकर्ते केवळ त्यांच्या क्षेत्रातच नव्हे तर जागतिक स्तरावर प्रतिष्ठा निर्माण करतात. डायनामाइटचा शोध लावणारे स्वीडिश शास्त्रज्ञ अल्फ्रेड नोबेल यांच्या मृत्युपत्रातून हा पुरस्कार स्थापित करण्यात आला. त्यांनी अशी अट घातली की त्यांच्या मालमत्तेचा वापर दरवर्षी मानवतेसाठी असाधारण योगदान देणाऱ्या व्यक्तींचा सन्मान करण्यासाठी केला जाईल.
नोबेल पारितोषिक कोणत्या क्षेत्रात दिले जाते?
दरवर्षी, भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, वैद्यकशास्त्र, साहित्य, शांती आणि अर्थशास्त्र या सहा क्षेत्रांमध्ये हा पुरस्कार दिला जातो. ऑक्टोबरमध्ये त्यांची घोषणा केली जाते आणि पुरस्कार सोहळा १० डिसेंबर रोजी, अल्फ्रेड नोबेलच्या मृत्युदिनी आयोजित केला जातो.
विजेत्याला काय मिळते?
प्रथम, बक्षीस रकमेबद्दल बोलूया. नोबेल फाउंडेशननुसार, प्रत्येक विजेत्याला ११ दशलक्ष स्वीडिश क्रोनर (SEK) किंवा भारतीय चलनात अंदाजे ८५ दशलक्ष रुपये मिळतात. जर एका श्रेणीत एकापेक्षा जास्त विजेते दिले गेले तर ही रक्कम समान प्रमाणात विभागली जाते.
याव्यतिरिक्त, विजेत्यांना शुद्ध सोन्याचे बनलेले नोबेल पदक मिळते. हे पदक अल्फ्रेड नोबेलच्या प्रतिमेने कोरलेले असते आणि प्रत्येक श्रेणीसाठी पदकाची रचना थोडी वेगळी असते. त्यांना विजेत्याचे नाव आणि त्यांच्या कामगिरीची माहिती असलेला एक सुंदर डिप्लोमा (प्रमाणपत्र) देखील मिळतो.
पैसे आणि पदकापेक्षाही या सन्मानाचा सर्वात महत्त्वाचा पैलू म्हणजे जागतिक मान्यता. नोबेल पुरस्कार मिळाल्यानंतर, व्यक्तीची विश्वासार्हता आणि प्रभाव वेगाने वाढतो. जगभरातील विद्यापीठे, संस्था आणि सरकार अशा व्यक्तींना त्यांचे विचार शेअर करण्यासाठी आमंत्रित करतात.
कोणते विशेषाधिकार दिले जातात?
जरी या पुरस्कारासोबत कोणतेही अतिरिक्त सरकारी फायदे किंवा सुरक्षा मिळत नसली तरी, त्यामुळे मिळणारी ओळख आणि मान्यता इतकी महत्त्वाची आहे की ती विजेत्याच्या आयुष्यात असंख्य संधी उघडते. त्यांचे कार्य जगभरात ओळखले जाते आणि ते येणाऱ्या पिढ्यांसाठी प्रेरणास्थान बनतात.
ते कुठे आयोजित केले जाते?
नोबेल पारितोषिक समारंभ दर डिसेंबरमध्ये स्वीडनमधील स्टॉकहोम येथे आयोजित केला जातो, तर शांतता पुरस्कार ओस्लो, नॉर्वे येथे प्रदान केला जातो. या कार्यक्रमात राजेशाही, राजकारणी, शास्त्रज्ञ आणि प्रमुख व्यक्ती उपस्थित असतात.
