रशियाचे राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन हे दोन दिवसांच्या भारत दौऱ्यावर आहेत. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी हे पुतिन यांचे स्वागत करण्यासाठी पालम विमानतळावर स्वतः पोहोचले आणि त्यांनी त्यांचे हार्दिक स्वागत केले. दरम्यान, भारतात कोणत्याही राष्ट्रप्रमुखाचे स्वागत कसे केले जाते आणि त्यांच्या स्वागतासाठी कोणते अधिकृत प्रोटोकॉल पाळले जातात ते जाणून घेऊया.
राष्ट्रप्रमुखाचे स्वागत कोण करते?
भारत दीर्घकालीन राजनैतिक प्रोटोकॉलचे पालन करतो. या प्रोटोकॉलनुसार, राष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान हे राष्ट्रप्रमुखाचे वैयक्तिकरित्या स्वागत करू शकतात. ही एक अनौपचारिक कृती नाही तर एक प्रतीकात्मक कृती आहे जी भारताचे खोलवरचे धोरणात्मक किंवा ऐतिहासिक संबंध असलेल्या देशांसाठी अधिक महत्त्वाची आहे. हा निर्णय राष्ट्रीय हिताच्या आधारे घेतला जातो, याचा अर्थ असा की जेव्हा भागीदारी अत्यंत महत्त्वाची असते तेव्हा भारत आपला सर्वोच्च प्रतिनिधी पाठवतो.
तथापि, हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की सर्वात प्रमुख राजकीय व्यक्ती देखील केवळ स्वागतार्ह चेहरे असतात. परराष्ट्र मंत्रालयाचा प्रोटोकॉल विभाग यामागील प्रमुख यंत्रणा हाताळतो. प्रोटोकॉल प्रमुखांच्या देखरेखीखाली, ही टीम आगमन आणि प्रस्थानाच्या सर्व व्यवस्था हाताळते.
प्रोटोकॉल विभागाची भूमिका
प्रोटोकॉल विभाग विमानतळ प्राधिकरण, राज्य पोलिस, विशेष संरक्षण गट (एसपीजी), गुप्तचर संस्था आणि पाहुण्यांच्या आगाऊ पथकाशी समन्वय साधण्यासाठी अनेक दिवस आधीच काम करतो. विमान भारतीय हवाई क्षेत्रात प्रवेश करते त्या क्षणापासून ते पाहुणे त्यांच्या हॉटेलमध्ये पोहोचेपर्यंत, सर्वकाही लष्करी स्तरावर अचूकतेने व्यवस्थापित केले जाते.
विमानतळावर कोणते भारतीय मान्यवर उपस्थित राहतील, रेड कार्पेट कुठे अंथरले जाईल, स्वागतासाठी कोण रांगेत उभे राहतील आणि समारंभपूर्वक गार्ड ऑफ ऑनर कसा असेल हे विभाग ठरवतो. पाहुण्यांना आदर वाटावा हे सुनिश्चित करणे हे त्यांचे काम आहे.
राज्य-आधारित स्वागत प्रोटोकॉल
भारत आंतरराष्ट्रीय प्रोटोकॉलशी सुसंगत पदानुक्रमाचे पालन करतो. राष्ट्रपतींसारख्या राष्ट्रप्रमुखांसाठी, भारतीय राष्ट्रपती, पंतप्रधान किंवा वरिष्ठ कॅबिनेट मंत्री स्वागत करतील. पंतप्रधानांसारख्या सरकारप्रमुखांसाठी, स्वागत सामान्यतः केंद्रीय मंत्री किंवा वरिष्ठ परराष्ट्र मंत्रालय अधिकारी करतात. कनिष्ठ दर्जाच्या अधिकाऱ्यांसाठी, स्वागत पातळी त्यानुसार समायोजित केली जाते.
सुरक्षा देखरेख
राष्ट्रप्रमुखाचे स्वागत करणे ही केवळ राजनैतिकतेची बाब नाही तर राष्ट्रीय सुरक्षेचीही बाब आहे. कोणतेही परदेशी विमान उतरताच, भारताची सुरक्षा व्यवस्था हाती घेतली जाते. एसपीजी, एनएसजी, आयबी, रॉ, राज्य पोलिस, सीआयएसएफ आणि अगदी विमानतळाचे अग्निशमन आणि वैद्यकीय पथके देखील समन्वय साधण्यात गुंतलेली असतात.
वाहतूक मार्ग एकाच वेळी निर्जंतुक केले जातात आणि नो-फ्लाय झोन लागू केले जातात. काफिले मिनिट-दर-मिनिट अचूकतेने, आगाऊ नियोजन करून पुढे जातात. कोणताही परदेशी पाहुणा भारतीय भूमीवर पाऊल ठेवताच, त्यांची सुरक्षा ही देशाची सर्वोच्च प्राथमिकता बनते.