निवडणुकीचा हंगाम जवळ येत असताना, प्रत्येक मतदाराच्या मनात एक प्रश्न निर्माण होतो: ईव्हीएमवर कोणता उमेदवार कोणत्या क्रमांकावर दिसेल? २०२५ च्या बिहार विधानसभा निवडणुकीसारख्या महत्त्वाच्या निवडणुकांमध्ये हा प्रश्न विशेषतः चर्चेत आहे. काहींना वाटते की हा क्रम पक्षानुसार ठरवला जातो, तर काहींना वाटते की तो अ, ब, क आणि ड या वर्णक्रमानुसार असतो. पण वास्तव अगदी वेगळे आहे. चला जाणून घेऊया.
EVM वर क्रम कसा ठरतो
खरंतर, ईव्हीएममध्ये उमेदवारांच्या नावाचा क्रम त्या राज्याच्या भाषा आणि वर्णमालेवर अवलंबून असतो. हिंदी भाषिक राज्यांमध्ये, जसे बिहार, नावांची मांडणी हिंदी वर्णमालेनुसार (देवनागरी लिपी) केली जाते. उदाहरणार्थ, जर ‘क’ हा अक्षर वर्णमालेत सर्वात आधी येत असेल, तर ज्यांचे नाव ‘क’ ने सुरू होते, त्यांचे नाव EVM वर पहिल्या क्रमांकावर येईल. त्यानंतरचे अक्षरांचे नाव त्या क्रमाने येतील. यामुळेच उमेदवारांना आणि पक्षांना त्यांच्या प्रचारात कधी-कधी वर्णमालेच्या आधारावर रणनीती आखावी लागते.
VVPAT चा वापर
EVM मध्ये फक्त नाव आणि पक्षाचे चिन्ह नोंदवले जाते. तथापि, मतदानाच्या सुरक्षिततेबद्दल अनेकदा प्रश्न उपस्थित केले गेले आहेत. ही चिंता लक्षात घेऊन, भारतीय निवडणूक आयोगाने EVM सोबत VVPAT फीचर सुरू केले. VVPAT द्वारे, जेव्हा एखादा मतदार उमेदवाराला मतदान करतो तेव्हा मशीन त्या उमेदवाराची ओळख असलेली एक स्लिप दाखवते. ही स्लिप मतदाराला दिली जात नाही किंवा त्यात मतदाराची ओळखही नसते. प्रत्येक मत योग्य उमेदवाराला जाईल याची खात्री करणे हा त्याचा उद्देश आहे.
VVPAT काय काम करते
विवादित परिस्थितींमध्ये, VVPAT चा उपयोग करून मतदानाची अचूक मोजणी करता येते. बिहारमधील निवडणुकांमध्ये ही प्रक्रिया आणखी महत्त्वाची ठरते, कारण येथे मोठ्या मतदारसंख्या आणि अनेक उमेदवार असल्यामुळे मतदानाचा क्रम आणि सुरक्षितता दोन्ही महत्त्वाचे मुद्दे बनतात. EVM आणि VVPAT यांनी भारतीय निवडणूक प्रक्रियेला आधुनिक, जलद आणि सुरक्षित बनवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. बिहार विधानसभा निवडणुकांमध्ये 2025 मध्येही या तंत्रज्ञानाच्या मदतीने प्रत्येक मतदान अचूकपणे मोजले जाईल आणि मतदार आपल्या पसंतीच्या उमेदवारासाठी सुरक्षितपणे मतदान करू शकतील.
अशाप्रकारे, ईव्हीएम राज्याच्या भाषेत आणि वर्णमालेत नावाचा क्रम प्रदर्शित करतात आणि व्हीव्हीपॅटद्वारे मतदानाची सुरक्षा सुनिश्चित केली जाते. यामुळे केवळ निवडणुका पारदर्शक होत नाहीत तर मतदारांचा विश्वासही वाढतो.
