रोजच्या धावपळीत मुलांना शाळेत सोडण्यासाठी आणि आणण्यासाठी स्कूल बस हा एक सोयीस्कर आणि सुरक्षित पर्याय मानला जातो. देशभरात या बसेसचा एकसमान पिवळा रंग आपल्या सर्वांच्या परिचयाचा आहे. पण हा रंग निव्वळ एक ओळख नसून, त्यामागे विद्यार्थ्यांच्या सुरक्षेची मोठी जबाबदारी दडलेली आहे. या रंगाची निवड करण्यामागे एक ठोस वैज्ञानिक आणि ऐतिहासिक कारण आहे.
दृष्टी आणि विज्ञानाचा संबंध
पिवळा रंग मानवी डोळ्यांना इतर रंगांच्या तुलनेत लवकर दिसतो. शास्त्रज्ञांच्या मते, लाल रंगानंतर पिवळ्या रंगाची तरंगलांबी (wavelength) सर्वाधिक असते. त्यामुळे धुकं, पाऊस किंवा कमी प्रकाशातही हा रंग स्पष्टपणे ओळखता येतो. विशेष म्हणजे, माणसाची परिघीय दृष्टी (peripheral vision) पिवळा रंग सहज ओळखते. संशोधनानुसार, लाल रंगाच्या तुलनेत पिवळा रंग १.२४ पट अधिक प्रभावीपणे परिघीय दृष्टीस दिसतो. यामुळे रस्त्यावरील इतर वाहनचालकांना दुरूनच स्कूल बस येत असल्याची सूचना मिळते आणि ते सावध होतात. यामुळे अपघाताचा धोका कमी होतो.
पिवळ्या रंगाचा ऐतिहासिक प्रवास
स्कूल बसला पिवळा रंग देण्याची प्रथा १९३९ साली अमेरिकेत सुरू झाली. कोलंबिया युनिव्हर्सिटीचे प्राध्यापक डॉ. फ्रँक डब्ल्यू. सायर यांनी देशभरातील स्कूल बससाठी समान सुरक्षा नियम तयार करण्यासाठी एका परिषदेचे आयोजन केले होते. या परिषदेत बसच्या सुरक्षेसाठी ४४ वेगवेगळे मानक निश्चित करण्यात आले, त्यापैकी एक म्हणजे बसचा रंग. अनेक रंगांवर चर्चा झाल्यानंतर, सर्वाधिक दृश्यमानतेमुळे ‘नॅशनल स्कूल बस ग्लॉसी यलो’ या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या विशिष्ट पिवळ्या रंगाची निवड करण्यात आली. तेव्हापासून हाच रंग जगभरातील अनेक देशांनी स्वीकारला.
भारतातील कायदेशीर नियम
भारतातही विद्यार्थ्यांच्या सुरक्षेला प्राधान्य देत सर्वोच्च न्यायालयाने स्कूल बससाठी काही कठोर नियम घालून दिले आहेत. या नियमांनुसार, प्रत्येक स्कूल बसला बाहेरील बाजूस पूर्णपणे पिवळा रंग देणे अनिवार्य आहे. यासोबतच, बसच्या पुढे आणि मागे मोठ्या अक्षरात ‘स्कूल बस’ असे लिहिलेले असणे आवश्यक आहे. बसमध्ये स्पीड गव्हर्नर, प्रथमोपचार पेटी (First-Aid Box) आणि अग्निशमन यंत्रणा असणेही बंधनकारक आहे. हे सर्व नियम मुलांचा शाळेपर्यंतचा प्रवास अधिकाधिक सुरक्षित करण्यासाठी तयार करण्यात आले आहेत.
थोडक्यात, स्कूल बसचा पिवळा रंग हा केवळ एक संकेत नसून, तो विज्ञान आणि कायद्याच्या आधारावर घेतलेला एक महत्त्वाचा निर्णय आहे. मुलांच्या सुरक्षेसाठी या रंगाची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची ठरते.
