आपल्या घरात झुरळ नावाचा एक छोटा, वेगाने फिरणारा कीटक आपल्याला अनेकदा दिसतो. कधी तो स्वयंपाकघरात दिसतो, तर कधी बाथरूमच्या कोपऱ्यात. तो पाहून आपण अस्वस्थ होतो, पण हा छोटासा प्राणी प्रत्यक्षात किती जुना आहे याचा विचार क्वचितच करतो. तुम्हाला हे जाणून आश्चर्य वाटेल की झुरळे काही वर्षे किंवा हजार वर्षे जुने नाहीत तर लाखो वर्षे जुने आहेत. पृथ्वीवरील अशा प्राण्यांमध्ये त्यांची गणना केली जाते जे प्रथम जन्माला आले आणि आजपर्यंत जिवंत आहेत. शास्त्रज्ञांच्या मते, झुरळांचे वय इतके जुने आहे की ते डायनासोरच्या आधीही अस्तित्वात होते. तर चला जाणून घेऊया जगात झुरळांच्या किती प्रजाती आहेत.
झुरळांची उत्पत्ती
झुरळांची कहाणी पृथ्वीच्या इतिहासातील सुमारे ३५० दशलक्ष वर्षांपूर्वीच्या एका युगात सुरू होते, ज्याला कार्बोनिफेरस युग म्हणून ओळखले जाते. हा तो काळ होता जेव्हा पृथ्वीवर अनेक प्राचीन वनस्पती आणि प्राणी उदयास आले. याच काळात झुरळांचा प्रथम उदय झाला. दिल्ली विद्यापीठाच्या किरोरी मल कॉलेजमधील प्राणीशास्त्र विभागातील सहाय्यक प्राध्यापक डॉ. नवाज आलम खान स्पष्ट करतात की झुरळे इतके प्राचीन आहेत की ते मेसोझोइक युगापूर्वीही अस्तित्वात होते.
ज्या काळात डायनासोर पृथ्वीवर राज्य करत होते तोच काळ. ते म्हणतात की झुरळे डायनासोरपेक्षा खूप जुने आहेत. जुरासिक काळ नंतर आला, तरी झुरळे त्याहूनही आधी, कार्बोनिफेरस युगात अस्तित्वात होते. मेरठमधील चौधरी चरण सिंह विद्यापीठातील सहयोगी प्राध्यापक डॉ. दुष्यंत कुमार चौहान देखील याची पुष्टी करतात. ते म्हणतात की झुरळे हे अपृष्ठवंशी प्राणी आहेत आणि पृष्ठवंशी प्राणी किंवा पाठीचा कणा असलेले प्राणी त्यांच्या नंतर उत्क्रांत झाले.
जगात झुरळांच्या किती प्रजाती आहेत?
जगभरात ४,५०० हून अधिक प्रजाती आढळतात. त्यापैकी फक्त ३० प्रजाती आपल्या घराजवळ राहतात; उर्वरित जंगले आणि इतर डोंगराळ भागात आढळतात. झुरळांचे शरीर तीन भागांमध्ये विभागलेले असते. डोके, छाती आणि उदर. त्यांचे शरीर एक्सोस्केलेटन नावाच्या एका कठीण थराने झाकलेले असते.
ते चिटिन नावाच्या अतिशय मजबूत पदार्थापासून बनलेले आहे. हा थर झुरळांना शत्रूंपासून आणि कठोर वातावरणापासून वाचवतो. शिवाय, त्यांचे अँटेना अत्यंत संवेदनशील सेन्सर आहेत जे त्यांना परिसर, धोका आणि अन्न शोधण्यास मदत करतात.
डोके कटल्यानंतरही झुरळ आठवडाभर कसे जगू शकते?
झुरळांचे मेंदू फक्त डोक्यातच नसतात. त्यांच्या शरीराच्या विविध भागात गॅंग्लिया असतात, जे सूक्ष्म मेंदूसारखे काम करतात. त्यामुळे, डोके कापले तरी उर्वरित गॅंग्लिया काही दिवस काम करत राहतात. झुरळे त्यांच्या शरीरावर विविध ठिकाणी असलेल्या स्पायरॅकल्स नावाच्या लहान छिद्रांमधून श्वास घेतात.
म्हणूनच डोके नसतानाही ते श्वास घेऊ शकतात कारण जर त्यांचे डोके कापले गेले तर ते पाणी पिऊ शकत नाहीत आणि झुरळे पाण्याशिवाय जास्त काळ जगू शकत नाहीत. त्यांना भरपूर ओलावा आवश्यक असतो.
अणुहल्ल्यामध्ये झुरळे वाचू शकतील का?
अणुबॉम्बजवळील तीव्र उष्णतेमुळे झुरळे देखील मरतील. तथापि, हे खरे आहे की झुरळे मानवांपेक्षा सुमारे १५ पट जास्त रेडिएशन सहन करू शकतात.
त्यांचे शरीर मानवांइतके लवकर उत्परिवर्तनांवर प्रतिक्रिया देत नाही, म्हणून ते किरणोत्सर्गाचा सामना करू शकतात. तथापि, त्यांची सर्वात मोठी कमजोरी म्हणजे निर्जलीकरण, म्हणजेच ते पाण्याशिवाय जास्त काळ जगू शकत नाहीत.
